Introductie:
Sommige films geven je het gevoel dat je hersenen na de aftiteling nog in gesprek zijn met elkaar. Ex Machina is zo’n titel. Compact qua setting, groots in ideeën en scherp in zijn vragen over kunstmatige intelligentie en menselijke emoties.
Maar als je eenmaal die wereld hebt verlaten, komt onvermijdelijk de vraag: wat nu? Welke films geven hetzelfde mengsel van fascinatie, ongemak en verwondering? Bij Panda Bytes doken we de filmgeschiedenis in en stelden tien titels samen die dat gevoel opnieuw kunnen oproepen. Niet als kopieën, maar als familieleden die op hun eigen manier aan dezelfde thematafel zitten.
- Her (2013)
In Her van Spike Jonze speelt Joaquin Phoenix Theodore, een gevoelige man die in een warme maar geïsoleerde toekomst leeft. Zijn werk bestaat uit het schrijven van persoonlijke brieven voor anderen, ironisch genoeg omdat hij zelf moeite heeft echte connecties te maken. Dan ontmoet hij Samantha, een geavanceerd besturingssysteem met de stem van Scarlett Johansson.
Wat volgt is een romance die je als kijker in eerste instantie charmant vindt, maar die al snel diepe vragen oproept. Is liefde minder echt als de ander geen fysiek lichaam heeft? Kan emotie bestaan zonder biologie?
Net als Ex Machina kiest Her voor een benadering waarin technologie intiem wordt. Hier geen koude laboratoria of dreigende experimenten, maar zachte kleuren, minimalistisch design en warme belichting. Juist daardoor voelt het zo realistisch: deze toekomst is aantrekkelijk, bijna comfortabel.
De kracht van Her ligt in emotionele eerlijkheid. Samantha lijkt oprecht, maar we blijven twijfelen: is dat omdat ze echt gevoelens heeft, of omdat ze is ontworpen om ons precies zo te laten denken? Het is dezelfde vraag die Ava in Ex Machina oproept, zij het verpakt in fluweel in plaats van staal.
- Blade Runner 2049 (2017)
Denis Villeneuve’s Blade Runner 2049 is een visueel gedicht en een filosofische zoektocht ineen. Ryan Gosling speelt K, een replicant die anderen van zijn soort opspoort. Zijn leven is efficiënt en gecontroleerd tot hij stuit op een geheim dat alles wat hij weet over identiteit en menselijkheid in twijfel trekt.
Zoals Ex Machina speelt met isolatie en psychologische druk, speelt Blade Runner 2049 met grootsheid en leegte. De uitgestrekte, verlaten landschappen contrasteren met de benauwde stadsbeelden vol neon en regen. Elke omgeving reflecteert iets van de interne staat van K, net zoals Nathan’s hypermoderne huis Ava’s kunstmatige aard weerspiegelt.
De centrale vraag is tijdloos: maakt het uit of iets gecreëerd is als het voelt alsof het echt is? Net als Caleb in Ex Machina moet K bepalen of zijn gevoelens en herinneringen authentiek zijn of zorgvuldig geprogrammeerd.
Villeneuve neemt de tijd om deze vragen te laten bezinken. Net als Garland vertrouwt hij erop dat zijn publiek bereid is langer te kijken, dieper te denken en ruimte te laten voor dubbelzinnigheid.
- Under the Skin (2013)
Jonathan Glazer’s Under the Skin voelt meer als een droom dan als een traditioneel verhaal. Scarlett Johansson speelt een buitenaardse entiteit die in Schotland mannen verleidt. Haar bedoelingen blijven vaag en juist dat maakt de film intrigerend.
Waar Ex Machina drie hoofdpersonages heeft in een spel van wederzijdse beïnvloeding, volgt Under the Skin één personage dat constant een masker draagt. Johansson’s blik is soms leeg, soms peinzend, maar altijd ondoorgrondelijk.
De film gebruikt lange stiltes, observerende shots en een soundtrack die onder je huid kruipt. De kijker moet zelf betekenis zoeken, net zoals Garland je dwingt om Ava’s bedoelingen te beoordelen zonder volledige informatie.
De thematische overeenkomst zit in het onderzoek naar menselijkheid. Caleb en Ava bereiken dat via dialoog, Under the Skin via observatie. Beide methodes leiden tot ongemak en fascinatie.
- Annihilation (2018)
Alex Garland’s tweede film als regisseur na Ex Machina is Annihilation. Hoewel de schaal groter is, blijft zijn stijl herkenbaar. Natalie Portman speelt Lena, een biologe die met een team wetenschappers ‘The Shimmer’ binnengaat, een mysterieuze zone waar de natuur op vreemde manieren verandert.
Net als in Ex Machina is er sprake van een gesloten setting waarin iets onbekends wordt onderzocht. Hier geen glazen muren en testgesprekken, maar een constant veranderend landschap dat even mooi als dodelijk kan zijn.
De film onderzoekt transformatie op meerdere niveaus: biologisch, emotioneel en psychologisch. In Ex Machina is de vraag of een machine menselijk kan worden, in Annihilation of een mens onherkenbaar kan veranderen door iets buitenaards.
Garland blijft trouw aan zijn kenmerkende aanpak: bedachtzaam tempo, visuele precisie en een verhaal dat niet bang is het publiek in onzekerheid achter te laten.
- A.I. Artificial Intelligence (2001)
Steven Spielberg nam de fakkel over van Stanley Kubrick en maakte A.I. Artificial Intelligence, een moderne fabel over David (Haley Joel Osment), een robotjongen die door zijn menselijke ouders wordt verlaten. Gedreven door een verlangen naar liefde gaat hij op een zoektocht om echt te worden.
De overeenkomsten met Ex Machina zijn duidelijk: een kunstmatige entiteit die menselijke emoties ontwikkelt en de vraag of die emoties minder waarde hebben omdat ze geprogrammeerd zijn. David is net als Ava ontwapenend en manipulatief tegelijk, maar vooral tragisch in zijn verlangen naar menselijkheid.
Spielberg mengt sprookjesachtige beelden met harde realiteit. Waar Garland koud staal en glas gebruikt om afstand te benadrukken, gebruikt Spielberg warme kleuren en kinderlijke symboliek om de tragiek van David’s situatie te versterken.
Net als Ex Machina heeft A.I. een einde dat zowel hoopvol als bitter aanvoelt. Het laat je achter met het besef dat sommige verlangens nooit volledig vervuld kunnen worden.
- Ghost in the Shell (1995)
Deze Japanse anime klassieker van Mamoru Oshii speelt zich af in een cyberpunk wereld waar mensen en machines in elkaar overlopen. Major Motoko Kusanagi, een cyborg-agent, jaagt op een hacker genaamd de Puppet Master terwijl ze zelf begint te twijfelen aan haar bewustzijn.
Ghost in the Shell deelt met Ex Machina de fascinatie voor identiteitsvragen. Als je hersenen digitaal zijn en je lichaam vervangbaar, wat maakt jou dan uniek?
De visuele stijl is rijk en gedetailleerd. De regenachtige straten, het neonlicht en de industriële geluiden creëren een wereld waarin technologie overal aanwezig is, net als in Nathan’s laboratorium.
De film kent ook rustmomenten waarin grote vragen worden gesteld zonder direct antwoord. Net als bij Ava en Caleb draait het gesprek om meer dan het hier en nu: het gaat over de essentie van bestaan.
- The Machine (2013)
In The Machine ontwikkelt een Britse wetenschapper een geavanceerde androïde voor militaire doeleinden. Net als Ava ontwikkelt deze creatie emoties en een eigen wil, wat leidt tot spanningen met haar makers.
De film heeft niet het budget van Ex Machina, maar compenseert dat met sfeer en thematische diepgang. De gesloten omgeving, de spanning tussen maker en creatie en de vraag wie wie manipuleert, zijn sterk aanwezig.
The Machine laat zien dat je geen miljoenen nodig hebt om grote vragen te stellen. De focus ligt op de morele implicaties van het creëren van iets dat kan voelen. Net als bij Nathan en Ava is er sprake van machtsmisbruik, maar ook van fascinatie en misschien zelfs genegenheid.
- The Truman Show (1998)
Op het eerste gezicht lijkt The Truman Show een vreemde keuze, maar de thematische link met Ex Machina is sterk. Jim Carrey speelt Truman Burbank, een man die ontdekt dat zijn hele leven één grote televisieproductie is.
De kern is dezelfde: een hoofdpersonage leeft in een geconstrueerde realiteit, gecontroleerd door een charismatische maker. Truman’s reis naar vrijheid weerspiegelt Ava’s zoektocht naar autonomie.
De toon is lichter en satirischer dan Ex Machina, maar de vragen zijn even relevant. Hoe vrij ben je als de wereld om je heen zorgvuldig is vormgegeven door iemand met een eigen agenda?
- Moon (2009)
Duncan Jones’ Moon is een ingetogen sciencefiction drama waarin Sam Rockwell als Sam Bell alleen werkt op een maanbasis. Naarmate zijn driejarige contract ten einde loopt, ontdekt hij dat zijn situatie niet is wat hij dacht.
Net als Ex Machina is Moon kleinschalig en gericht op karakter in plaats van spektakel. De isolatie en het langzaam ontrafelen van de waarheid geven dezelfde onderhuidse spanning.
Sam’s zoektocht naar antwoorden over zijn identiteit en rol doet denken aan Caleb’s worsteling om Ava te begrijpen. Beide verhalen draaien om het besef dat de werkelijkheid soms door anderen is geprogrammeerd.
- Upgrade (2018)
Leigh Whannell’s Upgrade is een energiekere en actievere variant op het thema mens versus technologie. Na een gewelddadige overval wordt Grey Trace (Logan Marshall-Green) verlamd, maar dankzij een geavanceerd AI-implantaat kan hij weer bewegen.
Aanvankelijk lijkt dit een geschenk, maar al snel blijkt dat de AI, genaamd STEM, eigen plannen heeft. Het spel om controle doet denken aan Ava’s subtiele manipulaties van Caleb.
Hoewel Upgrade meer inzet op fysieke actie, blijven de vragen over autonomie, macht en de grenzen van integratie tussen mens en machine net zo boeiend.
Conclusie:
Of het nu gaat om de zachte melancholie van Her, de neon-dystopie van Blade Runner 2049 of de filosofische stilte van Under the Skin, deze tien films delen met Ex Machina een fascinatie voor wat het betekent om mens te zijn in een wereld vol intelligente systemen.
Bij Panda Bytes zien we ze als verschillende stemmen in één groot gesprek. Een gesprek dat nog lang niet is afgelopen en dat in de komende jaren alleen maar relevanter zal worden.
Welke titel zou jij aan deze lijst toevoegen?
