Introductie:
2003 was het jaar van The Lord of the Rings: The Return of the King, Finding Nemo en Pirates of the Caribbean. Fantasie, animatie en megafranchises regeerden de box office. Maar onder al dat spektakel gebeurde iets anders. In de schaduw van de grote studioreuzen verschenen films die zich niet lieten leiden door CGI, maar door waarheid.
Waargebeurde verhalen, grote en kleine. Over een gebroken renpaard dat een land hoop gaf, een seriemoordenares die door alles heen schreeuwde dat ze mens was, een journalist die te dichtbij de waarheid kwam, en een verlegen kantoorman die stripheld werd zonder ooit zijn bureau te verlaten.
Bij Panda Bytes hebben we een zwak voor dat soort cinema. Films die je niet alleen vermaakt, maar je ook een beetje stiller maken dan je van jezelf gewend bent. Hier zijn zeven waargebeurde films uit 2003 die je kippenvel bezorgen, toen én nu.
1. Seabiscuit
Een klein paard in een grote crisis
Seabiscuit was geen ideaal renpaard. Te klein, koppig, een verleden vol mislukking. Toch werd hij in de jaren dertig het symbool van hoop in de Verenigde Staten, dat zuchtte onder de Grote Depressie. De film volgt het verhaal van het paard, de jockey Red Pollard, de eigenaar Charles Howard en trainer Tom Smith, die elkaar allemaal op een dieptepunt ontmoeten.
Regisseur Gary Ross maakt van Seabiscuit een klassiek sportdrama, maar wel een met ziel. De races zijn spannend gefilmd, met duistere modderbanen, dampende paardenlichamen en schreeuwende menigten, maar het echte hart ligt in de momenten tussen de wedstrijden. In de stallen, ziekenkamers en eentje-aan-de-bar gesprekken.
Tobey Maguire speelt Red Pollard als een man die net zo beschadigd is als het paard dat hij rijdt. Jeff Bridges geeft Charles Howard warmte en verdriet. Chris Cooper maakt van trainer Tom Smith iemand die meer met paarden dan met mensen kan praten, en juist daardoor precies aanvoelt wat nodig is.
Waarom kippenvel
Omdat de film je laat geloven dat het soms precies de gebroken wezens zijn die een heel land erdoor slepen. Seabiscuit is niet alleen een paard, hij is het gevoel dat je ondanks alles nog een keer op kunt staan.
2. Monster
Een monster, of iemand die nergens meer welkom was?
Aileen Wuornos wordt vaak de eerste vrouwelijke seriemoordenares van Amerika genoemd. Een dakloze prostituee die in de jaren tachtig en negentig meerdere mannen doodde. Monster vertelt haar verhaal niet om haar vrij te pleiten, maar om te laten zien hoe een leven kan ontsporen als niemand je ooit vasthoudt.
Patty Jenkins regisseert rauw en dichtbij. De motels zijn benauwd, de snelwegen troosteloos. De film is geen thriller, maar een tragisch portret van een vrouw die steeds verder verloren raakt in geweld, paranoia en hopeloze liefde.
Charlize Theron is bijna onherkenbaar als Aileen Wuornos. Niet alleen door make-up en lichaamstaal, maar vooral door de manier waarop ze schaamte, agressie, humor en wanhoop in één blik weet te vangen. Christina Ricci speelt haar vriendin Selby als iemand die net zo verloren is, alleen in een ander kostuum.
Waarom kippenvel
Omdat je je betrapt voelt. Je wilt haar veroordelen, maar je begrijpt haar soms ook een beetje. En dat is precies het ongemakkelijke gebied waar deze film je neerzet.
3. Veronica Guerin
Een krant, een pen en een hele onderwereld tegenover je
Veronica Guerin was onderzoeksjournalist in Dublin in de jaren negentig. Ze schreef over drugsbendes, geweld en corruptie, en noemde vaak de namen die niemand durfde te noemen. In 1996 werd ze in haar auto doodgeschoten. Haar dood leidde tot verontwaardiging en strengere antidrugswetten in Ierland.
Joel Schumacher laat in Veronica Guerin zowel de heldin als de mens zien. We zien haar als moeder, als koppige reporter, als iemand die grenzen oprekt en negeert omdat ze gelooft dat iemand dat moet doen. De film toont niet alleen de spanning van dreigingen en achtervolgingen, maar ook de eenzaamheid van iemand die te ver voor de troepen uitloopt.
Cate Blanchett speelt Veronica Guerin met vuur en kwetsbaarheid. Ze maakt haar geen onfeilbare heilige, maar een vrouw van vlees en bloed met fouten, blindheid en moed waar je u tegen zegt.
Waarom kippenvel
Omdat je aan het einde beseft dat sommige koppen in de krant niet het einde van een verhaal zijn, maar het begin van verandering. En dat iemand daar zijn leven voor heeft betaald.
4. Radio
Een jongen, een radio en een stad die moet leren kijken
Radio is gebaseerd op het waargebeurde verhaal van James Robert Kennedy, een man met een verstandelijke beperking, die in de jaren zeventig deel ging uitmaken van een highschool footballteam in South Carolina. Hij kreeg de bijnaam Radio omdat hij altijd met een transistor bij zich liep.
Regisseur Mike Tollin vertelt een warm, enigszins traditioneel sportdrama, maar het hart van de film zit buiten het veld. Het gaat over de coach die besluit hem in het team te trekken, over de gemeenschap die moet leren kijken zonder te lachen, en over wat waardigheid betekent in een kleine stad waar iedereen elkaar kent.
Cuba Gooding Jr. speelt Radio met veel lichamelijke expressie en een ontwapenende eerlijkheid. Ed Harris is geloofwaardig als coach Harold Jones, een man die net zo veel leert als hij probeert te onderwijzen.
Waarom kippenvel
Omdat het je herinnert aan alle mensen die jarenlang langs de zijlijn stonden, letterlijk en figuurlijk, en pas laat gezien werden als volwaardig.
5. Shattered Glass
Een journalist die zijn eigen waarheid verzon
Stephen Glass was eind jaren negentig een veelbelovende jonge journalist bij het prestigieuze tijdschrift The New Republic. Slim, grappig, geliefd. En ook iemand die artikelen verzon, bronnen bedacht en hele scènes bij elkaar fantaseerde. Shattered Glass reconstrueert zijn val, gebaseerd op de feiten en getuigenissen van betrokkenen.
Regisseur Billy Ray kiest voor een sobere, bijna klinische stijl. Geen schreeuwerige onthullingen, wel veel redactievergaderingen, telefoontjes en het langzaam afpellen van leugens. De kracht van de film zit in de kalmte, in het besef dat één onwaar verhaal nooit alleen staat.
Hayden Christensen, ja die, speelt Stephen Glass als een charmante, nerveuze pleaser die je bijna wilt geloven, juist omdat hij zo wanhopig graag geloofd wil worden. Peter Sarsgaard als hoofdredacteur Chuck Lane is het morele anker, een man die niet populair wil zijn, maar wel eerlijk.
Waarom kippenvel
Omdat de film je laat zien hoe fragiel vertrouwen is. En omdat je ongemerkt gaat nadenken hoeveel je eigenlijk gelooft van wat je leest, ziet en deelt.
6. American Splendor
De held van de grijsgrauwe kantoordagen
Harvey Pekar was dossierbeheerder in een ziekenhuis in Cleveland en daarnaast schrijver van de stripreeks American Splendor, gebaseerd op zijn eigen leven. Geen superhelden, geen ruimtewezens, maar conversaties bij de kassa, slechte dagen op kantoor, mislukte relaties en alledaagse neuroses.
De film American Splendor is net zo eigenzinnig als zijn onderwerp. Regisseurs Shari Springer Berman en Robert Pulcini combineren speelfilm, documentaire en animatie. De echte Harvey Pekar verschijnt naast de door Paul Giamatti gespeelde versie. Ze praten over zichzelf, elkaar, het medium en het leven.
Paul Giamatti maakt van Harvey een brombeer met een zacht hart. Chagrijnig, onderkoeld grappig, voortdurend verbaasd dat iemand iets aan hem interessant vindt. Hope Davis als Joyce Brabner, zijn vrouw, is droog en scherp en misschien nog excentrieker.
Waarom kippenvel
Omdat de film een liefdesbrief is aan het gewone leven. En dat voelt veel radicaler dan je denkt. Je ziet iemand die niets spectaculairs doet, maar toch betekenis vindt in alles wat mislukt en schuurt.
7. Girl with a Pearl Earring
Een schilderij, een blik en een wereld vol regels
De precieze omstandigheden waarin Johannes Vermeer zijn beroemde schilderij Meisje met de parel maakte, zijn onbekend. Girl with a Pearl Earring is gebaseerd op de roman van Tracy Chevalier, die een mogelijk verhaal invult achter het schilderij. Het is dus geen puur feitelijke biografie, maar wél gebouwd op echte personen en een historisch kloppende wereld.
Regisseur Peter Webber filmt als een schilder. Elk shot is een mogelijk canvas. Licht dat langs ramen valt, stofdeeltjes in de lucht, kleuren die elkaar zacht raken. De film richt zich op Griet, het dienstmeisje dat model wordt, en op de stille spanning tussen haar en Vermeer.
Scarlett Johansson speelt Griet met weinig woorden maar veel ogen. Je ziet haar denken, slikken, verlangen en vluchten. Colin Firth maakt van Vermeer een man die niet makkelijk te doorgronden is, maar wiens kunst alles verraadt wat hij zelf niet zegt.
Waarom kippenvel
Omdat je naar mensen kijkt die zelf nooit konden vermoeden dat hun blik eeuwen later nog mensen zou raken. En omdat de film laat voelen hoe klein de ruimte voor een meisje toen was, zelfs als ze het gezicht wordt van onsterfelijke kunst.
Trends in 2003
Als je deze zeven films naast elkaar legt, zie je een aantal duidelijke lijnen in 2003.
1. De mens achter het label
Monster, Veronica Guerin en Seabiscuit draaien allemaal om figuren die je in één woord kunt samenvatten. Seriemoordenares, journaliste, racepaard. De films trekken die etiketten eraf en laten de rafelranden zien. Niet om goed te praten, wel om te begrijpen.
2. Journalistiek onder het vergrootglas
In Veronica Guerin is de pers een wapen tegen de onderwereld. In Shattered Glass wordt datzelfde beroep een valkuil van ego en verzinsel. 2003 leek al te vragen wat we nu bijna dagelijks vragen: wie vertelt het verhaal, en waarom?
3. Onzichtbaren in het midden van de samenleving
Radio en American Splendor richten zich op mensen die normaal nooit in de spotlight staan. Een man met een beperking langs het veld, een dossierbeheerder tussen archiefkasten. De films laten zien dat ook daar heroïek en schoonheid te vinden zijn.
4. Kunst als spiegel
Ray en Girl with a Pearl Earring tonen hoe kunst ontstaat uit plekken waar taal tekortschiet. Muziek en schilderkunst worden geen decor, maar de taal van mensen die anders niet gehoord worden.
2003 was daarmee een jaar waarin cinema niet omhoog keek naar mythes, maar omlaag, naar de stoep, de stal, de redactie, de school, de keuken. En daar bleken de beste verhalen gewoon op iemand te wachten.
Panda Bytes conclusie
De waargebeurde films van 2003 herinneren ons eraan dat de werkelijkheid zelden netjes is. Een klein paard wordt een nationaal symbool, een vrouw wordt monster genoemd terwijl ze al haar hele leven buitengesloten is, een journalist wordt held en vervolgens doelwit, een striptekenaar wordt ongewild cultfiguur.
Bij Panda Bytes kijken we graag naar dit soort titels omdat ze laten zien dat cinema meer is dan dromen. Het is ook een manier om beter te kijken naar wat er al is. De buurman, de schoonmaker, de stille collega, het meisje op een schilderij dat je dacht te kennen.
Welke waargebeurde film uit 2003 is jou het meest bijgebleven? En welke titel mis je nog in dit overzicht? Laat het ons weten, dan duiken we graag nog verder de filmjaren in.
