Introductie:
Er zijn films die je kijkt, leuk vindt en daarna langzaam vergeet. En dan heb je Ex Machina een film die je na afloop in stilte achterlaat, met vragen die nog dagen blijven rondzingen in je hoofd.
Toen Alex Garland in 2014 zijn regiedebuut uitbracht, was het een compacte sciencefiction thriller zonder superhelden, zonder gigantische explosies, maar mét een zenuwslopende spanning die uit fluistergesprekken en blikken werd geboren. Nu, jaren later, voelt de film nog steeds fris en akelig relevant. Tijd om hem opnieuw onder de loep te nemen.
Een korte terugblik zonder de magie te verklappen
Ex Machina opent met Caleb (Domhnall Gleeson), een jonge programmeur bij een gigantisch techbedrijf dat verdacht veel wegheeft van Google met een vleugje Elon Musk-megalomanie. Hij wint een interne wedstrijd en mag een week doorbrengen bij de mysterieuze CEO Nathan (Oscar Isaac). Geen vakantie naar Bali of een bonus, maar een trip naar een afgelegen onderzoekscomplex midden in een bergachtig landschap.
Daar ontmoet Caleb Ava (Alicia Vikander), een androïde met een gezicht en stem die bijna menselijk zijn, maar met een lichaam van glas en staal. Nathan geeft Caleb één taak: bepaal of Ava bewustzijn heeft. Wat begint als een wetenschappelijk experiment, verandert langzaam in een psychologisch kat-en-muisspel waarin niemand helemaal te vertrouwen is.
De kracht van eenvoud
De film speelt zich bijna volledig af op één locatie Nathan’s hypermoderne maar claustrofobische huis/lab. Geen drukke stadsbeelden, geen chaotische achtervolgingen. In plaats daarvan: gesprekken. Blikken. Stiltes.
Deze beperking werkt als een vergrootglas. Elk woord, elk gebaar en elk shot krijgt gewicht. De spanning komt niet uit geweerschoten, maar uit de vraag: wie controleert wie?
Garland benut deze minimalistische aanpak meesterlijk. De omgeving is strak en koel, met warme momenten die meestal afkomstig zijn van Ava zelf. De setting voelt soms als een kunstgalerij, soms als een gevangenis precies de dubbelzinnigheid die het verhaal voedt.
Acteerwerk dat blijft kleven
Domhnall Gleeson de toeschouwer in het experiment
Gleeson speelt Caleb als een man die voortdurend balanceert tussen fascinatie en ongemak. Zijn zachte stem en soms onhandige lichaamstaal maken hem geloofwaardig als iemand die slim is achter een computer, maar niet gewend aan zulke intense, manipulerende interacties.
Oscar Isaac charismatisch én dreigend
Isaac’s Nathan is een van die personages die je tegelijk bewondert en vreest. Hij is briljant, zelfverzekerd, maar ook onberekenbaar. Zijn charme kan in een seconde omslaan naar iets gevaarlijks. Het moment dat hij danst op Oliver Cheatham’s Get Down Saturday Night is legendarisch grappig, maar ook verontrustend.
Alicia Vikander mens in machinevorm
Vikander is de spil van de film. Ze speelt Ava met een precisie die voortdurend op de grens zit tussen menselijkheid en kunstmatigheid. Haar bewegingen zijn vloeiend maar net niet natuurlijk, haar gezichtsuitdrukkingen subtiel gelaagd. Je wilt haar geloven, maar ergens in je achterhoofd fluistert iets dat je beter moet opletten.
Thema’s die nu nog scherper snijden
Toen Ex Machina in 2014 uitkwam, zaten we midden in discussies over AI, privacy en de macht van techbedrijven. Inmiddels, met de opkomst van geavanceerde AI-systemen, voelt de film bijna profetisch.
- Bewustzijn en identiteit: Wanneer is een AI niet meer gewoon een programma maar een persoon?
- Machtsverhoudingen: Nathan heeft de macht over zowel Caleb als Ava, maar die balans verschuift langzaam.
- Verleiding en manipulatie: Ava gebruikt charme, kwetsbaarheid en mysterie als wapens of is dat gewoon hoe ze geprogrammeerd is?
- De ethiek van creatie: Als je iets creëert dat kan lijden, ben je dan verantwoordelijk voor dat lijden?
Garland geeft geen kant-en-klare antwoorden. In plaats daarvan laat hij ons ongemakkelijk achter met onze eigen gedachten.
Visuele en auditieve perfectie
Cinematograaf Rob Hardy kiest voor strakke composities en een palet dat wisselt tussen koel blauw en warm goud. Het glas, staal en beton van Nathan’s huis contrasteren prachtig met de organische vormen van de natuur buiten. Ava’s ontwerp is een meesterwerk van praktische effecten en CGI, waardoor je nooit het gevoel hebt dat je naar iets nep kijkt.
De soundtrack van Ben Salisbury en Geoff Barrow (Portishead) is een subtiele maar constante aanwezigheid. Soms pulserend als een hartslag, soms bijna onhoorbaar, maar altijd geladen met spanning.
De langzaam oplopende druk
Wat Ex Machina zo effectief maakt, is de manier waarop Garland spanning opbouwt zonder grote actiescènes. Elke interactie tussen Caleb en Ava voelt als een schaakzet. Nathan kijkt vaak op afstand mee, waardoor je als kijker nooit weet wie nu eigenlijk aan het winnen is.
Langzaam groeit het besef dat niemand hier puur eerlijk is. Caleb stelt vragen, maar Ava stelt er ook terug. Nathan doet zich voor als mentor, maar houdt cruciale informatie achter. Het is een web van halve waarheden, en wij zitten er middenin.
Het einde zonder spoilers maar mét knoop in je maag
Zonder iets weg te geven: het slot van Ex Machina is een van die zeldzame filmfinishes die tegelijk bevredigend en verontrustend zijn. Het verhaal bouwt naar een onvermijdelijk moment, en wanneer dat komt, realiseer je je dat je al die tijd misschien naar iets heel anders hebt gekeken dan je dacht.
Het is een einde dat discussies uitlokt. Wie had gelijk? Wie gebruikte wie? En wat zegt dit over ons als makers en gebruikers van technologie?
Herbekeken in 2025 waarom hij nu misschien nog beter werkt
Toen we Ex Machina destijds zagen, voelde het als een fascinerende fictie. Nu, met AI die menselijke stemmen nabootst, kunst creëert en gesprekken voert, voelt het alsof Garland gewoon een paar jaar in de toekomst keek. De vragen die de film stelt zijn niet hypothetisch meer we staan midden in de praktijk.
Ook qua stijl blijft de film overeind. Geen overdaad aan special effects die inmiddels gedateerd aanvoelen, maar een visueel ontwerp dat tijdloos is. En het acteerwerk? Nog steeds puntgaaf.
Wat deze herziening ons leerde
- Minimalisme kan krachtiger zijn dan spektakel.
- Drie hoofdpersonages kunnen een hele wereld scheppen.
- De angst voor technologie zit niet in de technologie zelf, maar in de mensen die haar maken.
- Films die vragen oproepen, blijven langer hangen dan films die antwoorden geven.
Eindconclusie
Ex Machina is geen film voor wie alles uitgelegd wil krijgen. Het is een trage brander die je langzaam op temperatuur brengt tot je beseft dat je middenin het vuur zit. Het is compact in setting, maar groots in ideeën. Herbekeken in 2025 voelt hij relevanter en scherper dan ooit.
Bij Panda Bytes waarderen we films die ons even stil krijgen en dat doet Ex Machina nog steeds. Of je nu van sciencefiction houdt of gewoon van goed geacteerde psychologische thrillers, deze blijft een aanrader.
Jouw beurt: Heb jij Ex Machina recent nog eens gezien? Voelt het verhaal anders nu AI een stuk verder is?
