Introductie:
Sommige regisseurs maken films. Billy Wilder maakte gebruiksaanwijzingen voor het leven, verpakt als cinema. Met een pen scherper dan een scheermes en een hart dat stiekem zachter is dan hij toegeeft, sneed hij door hypocrisie, romantiek, ambitie en zelfbedrog heen alsof het boter op een te warme set was. Wij blijven hem herbekijken omdat zijn werk ons nog steeds aankijkt. Niet nostalgisch, maar nieuwsgierig: herkennen we onszelf al?
In deze aflevering van Regisseurs & Reminders lichten we vier films uit die we nooit mogen vergeten. Niet omdat ze “klassiekers” zijn, maar omdat ze vandaag nog werken, soms pijnlijk precies. En omdat Wilder ons leert dat lachen vaak het laatste fatsoenlijke is dat je kunt doen als de wereld te ingewikkeld wordt.
1) Sunset Blvd.: roem als spookhuis
Hollywood houdt van nieuw. Wilder hield van waarheid. Sunset Blvd. is een film die begint als een noir en eindigt als een spookverhaal, maar het engste monster is hier geen moordenaar. Het is de honger naar applaus.
We volgen Joe Gillis, een scenarioschrijver met lege zakken en een lege toekomst. Hij strandt letterlijk en figuurlijk bij de vervallen villa van Norma Desmond, een ster uit het stomme film tijdperk die weigert te accepteren dat haar tijd voorbij is. Norma leeft tussen portretten van zichzelf, herinneringen die elke dag een beetje harder gaan schreeuwen. Joe wordt haar gezelschap, haar project, haar excuus om te blijven bestaan.
Wat we nooit mogen vergeten aan deze film is hoe Wilder medelijden en satire in dezelfde adem laat bestaan. Norma is grotesk, maar ook tragisch. Ze is een waarschuwing en een mens. De film zegt niet: kijk hoe belachelijk zij is. De film zegt: kijk wat er gebeurt als we iemand alleen waarderen zolang hij glanst.
Reminder voor nu: in tijden van likes en algoritmes voelt Sunset Blvd. akelig actueel. Hoeveel van onze identiteit hangt aan aandacht? En wat gebeurt er als die aandacht wegvalt?
2) Some Like It Hot: chaos met een warm hart
Als er één film is die bewijst dat tempo een vorm van intelligentie kan zijn, dan is het Some Like It Hot. Dit is Wilder op z’n vrolijkst, maar onderschat het niet. Onder het schuim van de komedie zit een verrassend modern verhaal over identiteit, rolpatronen en hoe makkelijk het leven verandert wanneer je even iemand anders moet zijn.
Twee muzikanten, Joe en Jerry, zijn getuige van een maffiamoord en slaan op de vlucht. Hun beste idee is ook hun slechtste: ze verkleden zich als vrouwen en sluiten zich aan bij een damesband. Daar ontmoeten ze Sugar Kane, gespeeld met een mix van melancholie en glitter door Marilyn Monroe. Wat volgt is een wervelwind van misverstanden, romantiek en gevaar.
Wilder laat ons lachen, maar hij laat ons ook zien hoe flexibel sociale regels eigenlijk zijn. Hoe anders mensen je behandelen wanneer je in een ander “hokje” wordt geplaatst. En hoe snel je jezelf kunt verliezen of juist vinden in een rol.
Reminder voor nu: de film is lichtvoetig, maar nooit leeg. Hij herinnert ons eraan dat humor geen vlucht hoeft te zijn. Humor kan een vergrootglas zijn.
3) The Apartment: liefde, schuld en een deur die te vaak opengaat
The Apartment is een film met een glimlach die langzaam scheurt. Het verhaal begint bijna als een kantoorgrap: C.C. Baxter leent zijn appartement uit aan zijn bazen zodat zij hun affaires kunnen regelen. In ruil krijgt hij carrièrekansen. Iedereen wint, behalve zijn ziel.
Dan ontmoet hij Fran Kubelik, een liftbediende met een vermoeid optimisme. En ineens wordt het appartement geen grappige plek meer, maar een moreel slagveld. Wilder toont hoe makkelijk mensen zichzelf verkopen als de prijs maar “promotie” heet. En hij toont hoe liefde soms niet gaat over grote gebaren, maar over iemand eindelijk niet gebruiken.
Wat deze film onsterfelijk maakt, is de toonbalans. Wilder durft romantiek te maken zonder suiker. Hij durft kritiek te leveren zonder preek. Hij laat ons voelen dat systemen niet alleen corrupt zijn door grote schandalen, maar ook door kleine dagelijkse afspraken waar niemand echt nee tegen zegt.
Reminder voor nu: werkcultuur, machtsmisbruik, de prijs van erbij horen. The Apartment voelt soms alsof hij gisteren geschreven is, met betere dialogen dan we vandaag durven te typen.
4) Double Indemnity: misdaad als spiegel van verlangen
Als Sunset Blvd. Hollywood ontmaskert en The Apartment kantoorleven ontleedt, dan legt Double Indemnity de menselijke drijfveren bloot in hun meest giftige vorm. Dit is film noir met een hartslag, strak geschreven en messcherp opgebouwd.
Verzekeringsagent Walter Neff ontmoet Phyllis Dietrichson. Ze is koel, verleidelijk en gevaarlijk, niet omdat ze een femme fatale “speelt”, maar omdat ze precies weet wat ze wil en wat mensen daarvoor doen. Samen smeden ze een plan: een moord die eruitziet als een ongeluk, zodat de verzekering dubbel uitkeert. Het klinkt klinisch, maar Wilder maakt het zinderend.
De kracht zit in de details. In de dialogen die als een duel voelen. In de manier waarop begeerte en hebzucht elkaar opstoken tot het onvermijdelijke gebeurt. En in de tragische zekerheid dat niemand hier echt wint, zelfs niet als ze even denken van wel.
Reminder voor nu: we praten graag over “toxische relaties” alsof het een modern begrip is. Wilder liet al zien hoe aantrekkingskracht kan werken als een gif dat je zelf graag drinkt.
Waarom Billy Wilder blijft werken
Wilder heeft iets wat zeldzaam is: respect voor het publiek. Hij legt niets uit alsof we dom zijn, maar hij maakt het ook nooit nodeloos ingewikkeld. Zijn films zijn helder, ritmisch en vol observaties die je pas echt voelt als je ouder wordt. En als je jong bent, lach je alvast, zodat je later begrijpt waar je om lachte.
Zijn personages zijn zelden helden. Ze zijn mensen die proberen te overleven in systemen die hen uitnodigen tot leugens. En toch geeft Wilder ze altijd een sprankje waardigheid. Soms via liefde, soms via humor, soms via het moment waarop iemand eindelijk de waarheid zegt, al is het te laat.
Vier films, vier reminders
We nemen deze vier mee omdat ze elk een ander facet van Wilder laten zien:
Sunset Blvd. leert ons dat roem een slechte huisgenoot is.
Some Like It Hot bewijst dat komedie serieus kan zijn zonder zwaar te worden.
The Apartment laat zien hoe moraal verdwijnt in kleine stapjes.
Double Indemnity toont hoe verlangen ons slimmer maakt en tegelijk dommer.
Praat mee
Welke Billy Wilder film draag jij altijd bij je? En welke scène zit nog in je hoofd alsof je hem gisteren zag? Wij zijn benieuwd welke titel jij toevoegt aan deze lijst, of welke je juist durft te schrappen.
